Một ngày không có người Mễ Tây Cơ - “A day without a Mexican” - là một phim hài được phát hành 2 lần: Lần đầu vào năm 1998, và lần thứ hai vào năm 2004 (Bản đầy đủ). Phim kể về sự xáo trộn của Tiểu bang California khi cộng đồng gốc Latino, phần lớn là người Mexican một ngày kia bỗng dung biến mất. Từ trong chính trường, truyền thông, giáo dục cho đến xây dựng, nông nghiệp, chuyện chân tay, chuyện mùa màng không người thu hoạch, tất cả làm cho mọi việc bị đình trệ. Đến lúc đó người dân cùng các chính khách California mới nhận ra vai trò của những người Mexican.

Người “Mexican,” tức “Mễ Tây Cơ” mà người Việt tại Mỹ quen gọi tắt là “Người Mễ,” hay gọi ngắn hơn là “Mễ,” hoặc có người còn gọi kiểu xách mé xem thường là “dân Xì,” không biết có phải từ phát âm chữ “Mexican” hay từ chữ “Spanish” (Tây Ban Nha) mà họ lại gọi như vậy. Phần lớn cũng ít ai có thể người phân biệt được họ thuộc nhóm Latino nào, là người Mỹ La Tinh hay là người Mễ, cũng tựa như họ không phân biệt được các sắc dân Á châu vậy.

Chiếm khoảng trên 11% dân số nước Mỹ và khoảng hai phần ba cộng đồng Latino, người Mễ là một cộng đồng lâu đời và khá mạnh trong nhiều lãnh vực tại Hoa Kỳ, với khoảng 37 triệu dân, trong đó hơn 10 triệu người sinh ra tại Mỹ.

Cộng đồng người Mễ có thể xem là một cộng đồng di dân cũng vừa là một cộng đồng bản địa của Hoa Kỳ. Sau cuộc chiến tranh giành biên giới với Hoa Kỳ vào giai đoạn 1846-1848, bị thua trận, Mexico phải ký kết hiệp ước “Guadalupe Hildago,” đồng ý bán lại một phần lãnh thổ cho Hoa Kỳ vào năm 1848. Một phần hay toàn bộ 10 tiểu bang của Mỹ hiện nay là đất của Mexico, từ California qua đến Texas, trong đó phần lớn California ngày nay từng là đất của Mexico.

Hiệp ước này cho phép công dân Mexico tại các vùng lãnh thổ bị bán được chọn ở lại để trở thành công dân Mỹ với đầy đủ quyền lợi công dân hay dọn trở về phía biên giới thuộc lãnh thổ Mexico và Cộng đồng gốc Mễ ra đời từ đây. Do đó cũng có thể xem họ là người dân bản địa chính gốc tại nhiều tiểu bang Hoa Kỳ như California, Texas, New Mexico, Arizona, Colorado… Làn sóng di dân, tị nạn sang Mỹ bắt đầu ồ ạt từ đầu thế kỷ 20 sau các cuộc chiến tranh rồi lý do kinh tế, sum họp gia đình, tập trung đa số tại California và Texas.

Tỷ lệ áp đảo ở California là 84% và Texas là 83% người Mexico có trong nhóm Latino. Cộng đồng người Mỹ gốc Mexican tham gia chính trường Mỹ rất sớm, từ năm 1877 họ đã có dân biểu đắc cử vào Hạ Viện Hoa Kỳ, rồi đến năm 1928 bắt đầu có thượng nghị sĩ đầu tiên. Hiện nay không kể việc tham gia cấp lãnh đạo trong các cấp chính quyền địa phương, tiểu bang và nội các chính phủ liên bang, có đến 47 dân biểu Quốc Hội là thuộc cộng đồng Mexican và Latino nói chung, trong đó có sáu thượng nghị sĩ thuộc cả hai đảng Cộng Hòa và Dân Chủ. Đa số các chính khách và cộng đồng gốc Mễ có xu hướng theo về đảng Dân Chủ.

Cộng đồng gốc Mễ cũng hiện diện đông đảo và đóng vai trò quan trọng trong các lãnh vực âm nhạc, thể thao, văn hóa nghệ thuật cho đến truyền thông, học thuật, kinh doanh với các tên tuổi không chỉ giới hạn trong nước Mỹ. Quân đội Hoa Kỳ cũng có những tướng lãnh cấp cao và tại cơ quan NASA đã từng có ít nhất bốn phi hành gia và một trưởng khoa học gia là người gốc Mễ.

Điều quan trọng hơn cho nền kinh tế California cùng là sự thịnh vượng và phát triển chung của nước Mỹ là việc đóng góp lực lượng nhân công đông đảo trong kỹ nghệ xây dựng, công chánh, nông nghiệp, vận chuyển… của người gốc Mễ. Kỹ nghệ xây dựng và bảo trì nhà cửa, cầu đường, thu hoạch rau quả, cung cấp dịch vụ … sẽ rất khó khăn khi thiếu vắng người Mễ bởi đây là nhóm nhân công chiếm đa số.

Nhắc đến cộng đồng người Mễ, có lẽ cũng cần nói sơ qua vấn đề di dân lậu liên quan đến người Mễ. Trong tổng số 11 triệu di dân lậu ước tính ở Mỹ hiện nay, những người Mễ trốn sang Mỹ hay tìm cách ở lại sau khi “visa” hết hạn, chiếm hơn phân nửa và góp thêm nguồn nhân công cho Mỹ. Điều này luôn được bàn thảo và trong chương trình nghị sự của mỗi đời tổng thống Mỹ. Tuy nhiên, chính sách di trú và di dân lậu là vấn đề lớn của thế giới không chỉ riêng đối với nước Mỹ, trải qua vài lần cải tổ, dường như vấn đề vẫn chưa giải quyết tận gốc rễ bởi tính hai mặt của nó.

Trong khi kiểm soát di dân lậu là việc cần thiết thì trên thực tế và theo các nghiên cứu từ chính phủ, các nhóm kinh tế gia cho đến các đại học đã cho thấy các nhóm di dân lậu này phần lớn là những người cần cù, siêng năng, sẵn sàng làm các công việc tay chân, nặng nề nguy hiểm mà người Mỹ không muốn làm hay không có người làm.

Họ làm công việc tay chân, lương lại thấp, giúp cho người tiêu thụ Mỹ hưởng được giá thành sản phẩm và dịch vụ rẻ hơn. Họ cũng đóng thuế và giúp gia tăng kinh tế Mỹ qua việc tiêu xài. Tuy nhiên các đạo luật cải tổ di dân lại không cho phép họ được hưởng các quyền lợi xã hội như một số người nghĩ, trong khi tỉ lệ tội phạm không gia tăng so với thủ phạm là dân Mỹ nội địa, mặc dù vẫn có một vài nhóm nhỏ Mễ liên quan đến các loại tội phạm khác nhau như bất cứ sắc dân hợp pháp nào khác.

Bài toán di dân lậu cũng từng được các cấp thẩm quyền của chính phủ cân nhắc thận trọng, đặc biệt với California. Cũng nói thêm rằng, theo báo cáo của Bộ Nội An Hoa Kỳ vào năm 2014, Việt Nam cũng nằm trong 10 quốc gia có di dân lậu đến Mỹ đông đảo nhất, vào khoảng 200 ngàn người đã ở lại sau khi hết hạn “visa”.

Một số người không có nhiều ý niệm về lịch sử, cũng như ít biết về vai trò, ảnh hưởng của cộng đồng người Mexican, nên khi tiếp xúc với phần lớn những người Mễ không nói được tiếng Anh và đang làm các công việc lao động cấp thấp tại các vùng nông thôn, đã hình thành một định kiến, có sự kỳ thị và xem thường cộng đồng người Mễ. Không ít người còn đánh đồng họ như những kẻ di dân lậu, “đầu trộm đuôi cướp,” mà không biết rằng, chính họ là chủ nhân vùng đất mình đang sống, chính họ đã góp phần đắc lực vào việc phát triển nước Mỹ cho mình được hưởng nhờ.

Và nếu công bằng nhìn nhận thì cộng đồng gốc Việt muốn đạt được như cộng đồng người Mễ hay các cộng đồng khác tại Mỹ là một con đường còn rất xa, vì hầu hết các cộng đồng này có tổ chức và có sự đoàn kết. Họ có sức mạnh chính trị cùng thực lực của lá phiếu cử tri để từng bước tạo ảnh hưởng và đưa người của mình vào các cơ cấu chính phủ một cách có tổ chức, có sự đầu tư lâu dài.

Trong khi đó có nhiều ý kiến cho rằng cộng đồng gốc Việt thiếu tính tổ chức, chú trọng các hình thức bề nổi nhiều hơn sự dự phần, cũng như có xu hướng đẩy giới trẻ tài năng gốc Việt xa lánh cộng đồng vì sự nhận thức, quan điểm quá khác biệt. Không ít người Việt còn phản đối, coi thường, xúc phạm giới trẻ gốc Việt khi họ đơn độc tham gia chính trường Hoa Kỳ, thiếu vắng hẳn sự ủng hộ chung từ chính cộng đồng của họ.

Nên điều dễ nhận thấy là cộng đồng người Việt tại Mỹ hiện nay chỉ có các thành công cá nhân, thiếu vắng sự đại diện cùng sức mạnh cộng đồng tương ứng và cần thiết. Nếu có ai bảo người Mễ đông và đã ở lâu nên mạnh hơn thì hãy nhìn sang cộng đồng Cuba, mới và ít dân hơn cộng đồng Việt để thấy họ hùng mạnh như thế nào. So sánh điều này nhằm điều chỉnh tâm thức với các cộng đồng bạn và nhìn nhận lại vị thế của cộng đồng Việt hiện nay ra sao, sau gần nửa thế kỷ trên xứ người.

Một ngày không có người Mexican có thể sẽ không dẫn đến tình trạng xáo trộn quá mức như cách bộ phim hài hước “A day without a Mexican” đã thể hiện nhưng quả thật là nước Mỹ sẽ gặp nhiều khó khăn nếu thiếu vắng họ. Xã hội sẽ bớt đi phần nhộn nhịp vì sự tươi vui và tràn đầy sức sống của một sắc dân phần lớn là chân thật và chăm chỉ.

Vậy theo quý vị nếu một ngày không có người Việt trên đất Mỹ thì sao?

Có một câu trả lời rất hóm hỉnh nhưng lại hết sức thực tế: Sẽ có hàng triệu phụ nữ Mỹ đến khổ sở mỗi ngày vì không có ai làm móng hay chăm sóc sắc đẹp cho họ!

Còn quý bạn nghĩ sao ? Hãy comment vào bên dưới.

Tổng hợp

ILIXX Admin